مطالعه مارکیت محصولات نفتی در افغانستان

مقدمه

      هدف از این مطالعه بازرسی کردن ساختار اصلی مارکیت ها در افغانستان می باشد. درین تحقیق کوشش شده تا به معنی واقعی از تجارب یک تاجر افغان که در مارکیت تیل فعالیت می کند آگاهی بدست آید. چه تعداد بازیگر ها در بازار موجود اند، بیشترین سود را کی ها بدست می آورند، چه نوع روابطی بین این بازیگر ها وجود دارد و چه موانع در راه واردشوندگان جدید مارکیت میباشد. درین تحقیق معلومات از واردکنندگان، عمده فروشان، پرچون فروشان، مشتریان، اجنسی های بین المللی و مسولین دولتی مربوطه به شکل مصاحبه ها و یا به اشکال دیگر بدست آمده.

      مارکیت واردات مواد سوخت نفتی یک مارکیت مهم در سرتاسر افغانستان خصوصاً در مناطق شهری میباشد.افغانستان یک سطح پایین تقاضا نسبت به ممالک دیگر به مواد سوخت نفتی دارد، اما این تقاضا از سال 2002 رو به افزایش است. تجارت تیل در طول دوره های جنگ دوامدار فعال بوده، و به این وجه یک مارکیت جالب میباشد. بخاطریکه میتوان تاثیرات دوره جنگ و پس از جنگ را بالای تجارت مشاهده نمود. مارکیت همچنان برای رشد و پیشرفت سکتور خصوصی مهم میباشد. همچنان بصورت منفی توسط کمبود در عرضه و نوسانات بیش از حد قیمت تیل متاثر میگردد. بالاخره، کیفیت تیل تاثیرات عمده بالای محیط زیست و صحت عامه در افغانستان دارد.

      این مطالعه اول نظر بالای استفاده محصولات نفتی در افغانستان و تاریخ مارکیت وارداتی ، وبعد بر بازیگر های مختلف مارکیت که در سلسله عرضه موجود اند میپردازد. بعد راه های مختلف وارداتی برای این محصولات ملاحظه میشود. بعد از آن این مطالعه توجه خود را طرف قیمتگذاری و مقررات دولتی مبذول میدارد. سرانجام، راه های ممکنه برای تامین بازی، کیفیت و رقابت مارکیت بحث میشود.

________________________________________

نویسنده: عبدالعزیز                     سال: 1387

رهنما: پوهنمل ضیا الله رفیع         مرجع: پوهنتون کابل، پوهنحی اقتصاد

________________________________________

محصولات نفتی و استفاده آن در افغانستان

     بسیاری از احتیاجات انرژی افغانستان توسط مواد سوخت سنتی از قبیل چوب، کودحیوانی، و پسمانده های زراعتی مرفوع میشود. برای مقیاس بزرگتر احتیاج انرژی، از برق آبی و گاز هم استفاده میشود. اما محصولات نفتی از همه اینها استفاده بیشتر دارد. پترول، کیروسین، دیزل و تیل هواپیماه اکثریت استفاده تیل افغانستان را تشکیل میدهد. قرار تخمین دیزل %60، پترول %20، تیل طیاره %15 و در اخیر کیروسین که برای پخت و پز و گرم کردن منازل استفاده میشود, مجموع مصارف را تشکیل میدهد. گاز مایع هم یک مارکیت در حال نمو دارد بخاطر استفاده روز افزون آن بحیث بدیل مواد سوخت سنتی مثل چوب برای استفاده درمنازل. تقاضای مجموعی برای محصولات نفتی در حدود 1.5 الی 2 میلیون تن میباشد اما این رقم با تقاضای ناتو و دیگر خارجیان در افغانستان افزایش می یابد. بازهم از نظر معیار های جهانی این یک سطح پایین تقاضا نسبت به نفوس میباشد.

     ما درینجا کوشش میکنیم که تحریر خود را بالای بازار برای پترول، دیزل و تیل طیاره متمرکزکنیم. تمام این ها از تیل خام ساخته میشوند. از سال 2002 به بعد یک افزایش چشمگیر در تقاضا به تیل طیاره های مسافربر و تیل جت های نظامی برای قوه اۀتلاف(ناتو)، ایساف و اوردوی ملی صورت گرفته. برای استفاده در تجارت و عراده جات بزرگ انجن های دیزلی بالعموم بالای انجن های پترولی ترجیح داده میشوند. همچنان دیزل بسیار به سهولت و به شکل وسیع قابل استفاده است. به همین دلیل استفاده  دیزل در افغانستان به مراتب از پترول بالاتر است. بسیاری از عراده جات در افغانستان به شمول موترهای مسافر بر انجن های دیزلی دارند. مالکیت سرانه عراده جات در افغانستان خیلی پایین است و مصرف موتر های شخصی احتمالاً تنها 20% مصرف مجموعی مواد نفتی را تشکیل میدهند. استفاده دیزل جنراتور های شخصی برای منازل شهری و برای شرکت ها و تجارت خانه ها خیلی گسترده است. بر علاوه آن  یک مقدار زیاد از برق که برای کابل عرضه میگردد و تقریباً تمام برق های کندهار – قلات – لشکرگاه  توسط توربین ها و جنراتور های دیزلی تولید میگردد که تمام این دیزل توسط  USAID تمویل میگردد. دو توربین از چهار توربین دیزلی در استیشن شمال غربی کابل فعال استند و هنگام ساعات نورمال و پیک روشن میباشند. این توربین ها در حدود 35% برق شهر را تامین میکنند و تقریباً روزانه 200000 لیتر دیزل مصرف میکند. در شبکه جنوبی کندهار – قلات – لشکرگاه روزانه مصرف به 75000 لیتر میرسد. این دیزل در ابتدا به قیمت 20 افغانی فی لیتر خریداری شده بود اما اکنون قیمت به 60 افغانی رسیده. برق دیزلی کابل یکی از پر مصرفترین برق جهان به شمار میرود و میلیون ها دالر در خریداری دیزل برای تولید برق مصرف شده. اما قیمت برق برای مستهلک خیلی پایینتر است که از1.5 افغانی فی کیلووات شروع تا6 افغانی میرسد و همچنان برای صنایع خصوصی و دولتی 10افغانی فی کیلووات است.

      یک برنامه هم برای کاستن اتکا بر برق دیزلی به مرور زمان موجود است تا تهیه برق را به اساس بازرگانی قرار دهد. و استفاده حد اکثر ظرفیت از استیشن های برق آبی که برای کابل و کندهار خدمت میکنند. و با وصل نمودن کابل به شبکه شمالی تا انتقال برق وارداتی از آسیای میانه به پایتخت صورت گیرد. اما اهمیت و بستگی[1] به دیزل در سال های آینده هم باقی میماند.

     ابعاد جدی صحت عامه در استفاده دیزل و پترول در کشورهای روبه انکشاف موجوداست.  تکنالوژی مدرن موفق به سبک ساختن خطرات ناشی از دفع گازات انجن های دیزلی شده. اما در حدود 90% ذرات دفع شده از انجن دیزلی بسیار کوچک میباشد و توسط هواکش ها به شکل موثر آن ازبین نرفته و بسیاری آن را سرطانزا فکر میکنند. هواکش های دیزلی دارای مرکبات عضوی بخارشدنی و اکساید های نایتروجن میباشد. و در انجن که تیل کیفیت پایین با مقدار زیاد سلفر استفاده میشود اکساید های سلفر را به مقادیر زیاد تولید میکند. در جهان پیشرفته بسیاری از ممالک ستندرد0.035% – 0.05% سلفر در دیزل را دارد. اما در کشور های روبه انکشاف این نسبت به 1% – 5 % میرسد. در افغانستان بر علاوه مقدار زیاد سلفر سرب هم زیاد پیدا میشود و تحقیقات مقدار سرب را به 0.7 گرام فی لیتر نشان داده که نگران کننده است.

2.1- تاریخ تورید مواد سوخت و تولید داخلی

     شوری ها ذخیره های تثبیت شده و احتمالی افغانستان را در اخیر دهه 1970 به 95 ملیون بیرل حدس زده بودند. از دهه 1960 الی 1980 شوری اضافه تر از 15 کان نفت و گاز را در شمال افغانستان تشخیص کردند. سه کان گاز خواجه گوگردک, جارقودوک و یتیم تاق در نزدیک های شبرغان توسعه داده شد. و تولید گاز طبیعی افغانستان در نصف دهه 70 به 275 ملیون مکعب فت فی روز رسید. یک کان نفت بنام انگوت در سرپل در اخیر دهه 60 توسعه یافت, با تولید وسطی 500 بیرل روزانه یا کمتر. این کان به تولید مقادیر کم تیل خام ادامه میدهد و شیوه های ابتدایی برای تصفیه تیل در کان و در نزدیک شبرغان صورت میگیرد. فعلاً هم کدام پلان برای توسعه کان های تیل افغانی با کمک خارجی ها وجود ندارد و واضح نیست که آیا ذخایر تثبیت شده و لوجیستک برای استخراج آن انر در آینده یک عمل شدنی میسازد یا خیر. اما یک کمپنی امریکایی  Tyrco پیشنهاد ساختن یک تصفیه خانه در شمال افغانستان برای تصفیه تیل وارد شده از آسیا میانه نموده.

     در جریان دهه 60 و 70 هشتاد فیصد محصولات نفتی افغانستان از شوری وارد میشد و باقی از ایران و پاکستان. در آن زمان دولت انحصار واردات مواد سوخت را در دست داشت. تا شروع رژیم نجیب اله در سال 1987 افغانستان وابسته به تورید و کمک تیل از شوروی شده بود. و در سال 1990 مسکو هزار ها تن تیل در پهلوی کمک های نظامی به نجیب اله عرضه کرد. در مارچ 91 جزء یک ریفورم در دوره نجیب, خصوصی سازی تجارت تیل اعلان شد. این کار جلوی قلت بحرانی تیل سال 92 را نگرفت, چراکه عرضه تیل رژیم 90% از مقدار معاهده شده از شوروی که در حال فروپاشیدن بود کم شد. تا سال 92 قوه های هوایی افغانستان متوقف شد. اما مارکیت به شکل رسمی برای سکتور خصوصی باز شده بود که در زمان مجاهدین تقاضای تیل را مرفوع میکردند. طالبان بر تورید و کمک تیل پاکستان و بالای تیل قراردادی از ترکمنستان  متکی بودند. اما مارکیت تیل دوامدار بدست سکتور خصوصی مانده بود.

   سیستم وارداتی دولت های گذشته دارای یک زیربنای ذخیره وی, ترانسپورت و توزیع بود. و برای حفاظت کشور از قلت تیل و نوسانات قیمت بوجود آمده بود. ازظرفیت های ذخیروی که توسط ریاست نفت اداره میشد کمتراز ربع آن حالا باقی مانده. در مناطق مرکزی به شمول کابل جاییکه تقاضا زیاترین میباشد, ظرفیت ذخیروی موجود بسیادر کم (صرف 7%) است. شمال بزرگترین ذخایر را دارا میباشد و توسط بازیگرهای سکتورخصوصی  برای ذخیره موقتی استفاده میگردد. همچنان دولت برای انتقال تیل از جای فروش به دیپوهای ذخیره تانکر های داشت. اما بسیاری ازین تانکرها در جنگهای سال 92 دزدی و یا زیانمند شدند. ریاست نفت مسول عرضه تیل به وزارت خانه ها و دیگر ارگان های دولتی است.

3 . بازیگرهای اصلی در مارکیت تیل

شکل1. سلسله عرضه تیل در داخل افغانستان 

     شکل 1 بازیگر های اصلی سلسله عرضه پترول و دیزل در داخل افغانستان را نشان میدهد. بسیاری از کالاها در افغانستان طوری میباشند که بازیگر های کوچک خرید و فروش آن را به پیمانه های کوچک میکنند وسودی ناچیزی را بدست میاورند اما اکثراً عاجز میمانند که سرمایه گذاری توسعوی کنند یا تخصص در تجارت یابند. این پدیده در مارکیت تیل هم دیده میشود. بعضی از بازیگر های کوچک کمتر میتوانند تا  یک بازیگر بزرگ و سودآور مارکیت شوند. به هر صورت تعداد بازیگر های مارکیت با بالا رفتن در سلسله عرضه بطور قابل ملاحظه کم شده میرود و موانع برای دخول در سلسله عرضه بیشتر افزایش میابد و واردات تیل تا حد زیاد توسط یکتعداد کوچک تجار حکمفرمایی میشود.

       عمده فروشان, پمپ استیشن ها و فروشندگان روی سرک مقادیر زیاد دیزل نظر به پترول میفروشند که دقیقاً این نسبت به 70% – 30% میرسد. بسیاری ازین بازیگرهای تجارت گازمایع را هم میکنند اما ما تمرکز خود را بالای پترول, دیزل و تیل طیاره نگهمیداریم.

3.1 فروشندگان روی سرک

         فروشندگان روی سرک بالعموم در بوشکه ها 10 یا 20 لیتری و در بیلرهای فلزی تیل میفروشند. بعضی از آنها دوکان های کوچک دارند و یا روی سرک و یا حتی در کراچی ها میفروشند. آنهاییکه دوکان دارند در پهلوی تیل گاز هم میفروشند. فروشندگان روی سرک دیزل خود را از پمپ استیشن ها و یا از عمده فروشان و یا حتی مستقیماً از قاچاق بران بدست میاورند. حالت آخری صرف در مناطق سرحدی صورت میگرد جاییکه قاچاق بران فعالیت میکنند. این چنین فروشندگان زیاتر در نیمروز دیده میشوند. اگرچه فروشندگان روی سرک به اندازه های زیاد مفاد نمیکنند, اما آنها مفاد کوچک دارند. تحقیق نشان میدهد که قیمت های شان از چیزی بلندتر تا چیزی پایینتر از قیمت پمپ استیشن ها سیر میکند. فروشندگان روی سرک برای مشتریان آسانی خرید از فروشنده محلی را پیشکش میکنند تا اینکه از یک پمپ استیشن که رسیدن به آن سفر درازتر را دربرگیرد بخرند. علاوه برآن مطابق به این فروشندگان, بسیاری از مشتریان آنها را به این دلیل بر پمپ استیشن ها ترجیح میدهند که هنگام خرید مشتریان میتوانند تیل را که میخرند معاینه کنند در حالیکه در پمپ استیشن ممکن از لحاظ کمی و کیفی به چیزی که میپردازنند آنرا بدست نیاورند.

           با وجوداینکه با اعمار پمپ استیشن ها در سال های اخیر این فروشندگان متاثر شده اند, اما بازهم فروشندگان روی سرک یک جز مهم مارکیت در تمام شهر ها میباشند. این فروشندگان بالمعوم در داخل شهرها, در کنار جاده های عمومی در خارج از شهر ها , در نزدیکی عمده فروشی تیل و هم در مناطق سرحدی دیده میشوند.

      مقدار سرمایه ابتدایی برای دخول درین تجارت فروش تیل متفاوت میباشد. بعضی ازین فروشندگان با اضافه نمودن چند بوشکه دیزل به تجارت موجود ترکاری فروشی و غیره شروع میکنند. اما فروشندگان در کابل نیاز به سرمایه بزرگتر دارند چراکه آنها دوکان به کراه میگیرند.  به اساس یک تحقیق آنها به معادل 1500- 2000 دالر پول ضرورت دارند تا تجارت خود را آغاز کنند. این فروشندگان تیل زیاتر میخرند و همچنان کوشش میکنند تا یک مقدار تیل در بیرل ها ذخیره کنند. اکثر انها تیل را به شکل اگرایی میخرند. مسلماً تعداد بازیگر های که تجارت فرصت طلبانه تیل را به مقیاس های کوچک میکنند در مارکیت بسیار است. خصوصاً در مناطق سرحدی جاییکه تیل وارد میشود. در اسلام قلعه جمعیت های کوچک مردم دیده میشوند که از راننده های  ترک های ایرانی در بوشکه ها و دیکر ظروف کوچک حتی در بوتل های نوشابه تیل میخرند. همچنان در انجا زن ها در حال گدایی تیل مشاهده شدند تا بعد بتوانند آن تیل را بالای دیگران بفروشانند.

     جای تعجب نیست که ورود و دخول در مارکیت پترول و دیزل با خورد شدن مقیاس تجارت آسانتر شده میرود. یک ثبوت آن تفاوت در طول مدت فروشندگان مختلف مصروف درین تجارت میباشد. بعضی از آنها صرف چند ماه از شروع کاروبار شان میشود در حالیکه یک تعداد دیگر اضافه تر از ده سال مشغول این کار هستند. بازهم این تجار ضرورت به روابط خوب با عمده فروشان تیل و پمپ استیشن ها دارند, و ممکن شکار مزاحمت های پولیس و یا کارمندان شهرداری قرارگیرند. فرق بین فروشنده روی سرک و عمده فروش کوچک زیاد واضح نیست. مخصوصاً وقتیکه این ها در عین موقعیت فعالیت میکنند.باوجود انکه  توسعه دادن تجارت به عمده فروشی بزرگ و یا پمپ استیشن به سرمایه زیاد نیاز دارد اما بازهم یکتعداد از مالکان پمپ استیشن ها تجارت خود را از فروختن تیل در بوشکه ها و بیرل ها آغاز کرده اند.

3.2 پمپ استیشن ها  

      پمپ استیشن در افغانستان یا کاملاً خصوصی و یا پمپ استیشن دولتی اجاره داده شده به مدیر آن میباشد. پمپ استیشن ها یا مستقیماً از واردکنندگان و یا از عمده فروشان تیل خریداری میکنند. مانند عمده فروشان, بعضی اوقات مالکان پمپ استیشن ها همچنان پترول و دیزل را خودشان وارد میکنند. قرار گزارش پمپ استیشن ها از 600 الی 4500  لیتر دیزل روزانه میفروشند. در سالهای اخیر در اعمار پمپ استیشن ها یک رشد چشمگیر دیده میشود و تعداد درخواست ها برای پمپ استیشن های جدید هم زیاد میباشد.

    در گذشته تمام پمپ استیشن ها در افغانستان ملکیت دولت بود و به اشخاص اجاره داده میشد. بسیاری ازین پمپ استیشن ها توسط سکتور خصوصی گرفته شده اما یکتعداد پمپ استیشن های دولتی هنوزهم باقی مانده که دیزل و پترول به قیمت ارزانتر از مارکیت میفروشند. در هرات پمپ استیشن های دولتی تیل را میفروشند که توسط ریاست تیل وزارت مالیه بطور یکنوع مالیه از واردکنندگان تیل جمعاوری شده. جاهای دیگرمدیران پمپ استیشن های دولتی اجاره تعمیر و وسایل را از مقامات بدست میاورند اما تیل را از واردکنندگان خصوصی میخرند.

    پمپ استیشن های خصوصی در کابل در سال 1991 بوجود امدند زمانیکه دولت قدرت تورید و عرضه تیل را به پمپ استیشن های خود و در کل به تمام مارکیت از دست داد. پمپ استیشن ها سهولت ذخیره نمودن زیرزمینی با گنجایش 30000 الی 600000 لیتر تیل را دارا میباشند. اما بعضی پمپ استیشن ها در افغانستان بسیار کوچک بوده و صرف یک پمپ تیل دارند.  برای ساختن یک پمپ استیشن به یک منبع قابل اطمینان تیل, زمین شخصی و یا کراه گرفته شده اطمینانی و سرمایه برای ساختمان نیاز میباشد. سرمایه گذاری در ساختمان ها و ذخیره گاه های  زیرزمینی در زمین کرایی یک خطر عمده در افغانستان میباشد. بخاطری قیمت های بلند کراه و بی اعتباری اجاره داری. حتی عمده فروشان بزرگ کابل هم آماده نیستند تا این چنین خطر را متحمل شوند.

      تانکی های ذخیره زیرزمینی در حالت کهنه بودن و یا به شکل نادرست نصب شده خطرات زیادی را متوجه صحت عامه میسازد. تانکی که از فلزات غیر معیاری ساخته شده باشد زنگ زده میشود و در حدود ده سال لیک میشود. لیک شدن میتواند باعث تبخیر در تعمیرات شود و میتواند با آب نوشیدنی, خاک و آب های زیرزمینی خلط گردد. در حالیکه رشد کنونی در ساختن پمپ استیشن نشان میدهد که تعداد پمپ استیشن های جدید زیاد شده میرود, آزمایشات ایمنی تانکی های ذخیره زیرزمینی در پمپ استیشن های کهنه, و مراقبت در نصب تانک ها در پمپ استیشن های جدید ناکافی به نظر میرسد.

     بعضی از مالکان پمپ استیشن ها گفتند که آنها این تجارت را خیلی از مقیاس کوچک شروع کرده اند. یک مالک پمپ استیشن در کابل گفت که تجارت خانوادگی او پمپ استیشن های متعدد را در کابل پیش میبرد اما او شروع از فروش تیل در بوشکه ها نموده. مسلماً امکان این است که در کاروبار تیل از تجارت کوچک به یک تصدی بزرگ رسید. هرچند تعداد مالکان پمپ استیشن ها در مارکیت خیلی کمتر از فروشندگان روی سرک است و برای بسیاری از بازیگر های کوچک مقدار سرمایه مورد نیازو مشکلات لوجیستکی اعمار پمپ استیشن احتمالاً منع کننده است. بعضی پمپ استیشن ها دارای مالکان متعدد میباشند تا بتوانند فشار مالی را تقسیم کنند. روابط خوب با عرضه کنندگان و اعتماد شخصی هم رولی را بازی میکند, خصوصاً برای پمپ استیشن های کوچکتر و جدید. یک مالک چنین پمپ استیشن بیان داشت که چطور پول [2]عرضه کننده خود را قبل از فروختن تیل نمیپرداخت. همچنان پمپ استیشن ها شکار اذیت گروپ های رسمی و غیر رسمی میگردند. یک مالک پمپ استیشن که در نزدیکی کابل میباشد گفت که بعضی اوقات قوماندان ها برای گرفتن تیل بدون پرداخت پول می آیند.

     بعضی مالکان پمپ استیشن ها یکمقدار تیل بفروش رسیده خود را خود وارد میکنند و بجای آوردن از آن سوی مرز توسط ترک ها آنرا از مرز انتقال میدهند.  این عمل نشان میدهد که واردکنندگان دیزل و پترول زنجیر از پمپ استیشن های خود را بوجود میاورند. یک واردکننده بزرگ دیزل و پترول قرار گزارش سه  پمپ استیشن را در کابل اداره میکند. و در نظر دارد تا پمپ استیشن های متعدد را در سرتاسر کشور آباد کند. یک وارکننده دیگر یک پمپ استیشن بزرگ در راهی کابل – شمالی آباد کرده است. همین واردکننده مذکور دو پمپ استیشن در مزارشریف دارد. یک پمپ استیشن دیگر متعلق به یک کمپنی که از ترکمنستان تیل وارد میکند میباشد. یک واردکننده در هرات شش پمپ استیشن محلی را اداره میکند. بسیاری پمپ استیشن ها دارای نام های یکسان و مشابه میباشند. اما واضح نیست که این پمپ استیشن ها دارای یک مالک باشند. هنوزهم به نظر نمیرسد که یک کمپنی واردکننده و یا پرچون فعلاً دارای ظرفیت توسعه دادن یک سلسله از پمپ استیشن ها را در سرتاسر افغانستان باشد.

       همراه با طول دادن جاده ها یک تراکم بزرگ پمپ استیشن ها بطور غیرمتناسب به نظر میرسد. بگونه مثال در سرک چمن – کندهار 25 – 30 پمپ استیشن میباشد که بسیاری از آن بعد از بازسازی شاهراه در سال 2001 ساخته شده. فاصله بین کندهار و چمن 160 کیلومتر میباشد و سفر صرف دو ساعت را دربر میگیرد. بعضی ها به این باوراند که حداقل در زمان طالبان ساختن پمپ استیشن ها یک طریقه پول شویی بوده.

3.3 عمده فروشان

عمده فروشان پترول و دیزل با کمیت های بزرگتر تجارت میکنند – بالاتر از 8000 لیتر در یک هفته. آنها ذخایر بزرگ تیل را نگهداری میکنند و در بعضی حالات تیل خود را وارد هم میکنند. در شهر ها عمده فروشان بالعموم در یک مارکیت عمده فروشی جمع میشوند. یک محل واحد که درآن مقادیر زیاد تیل خرید و فروش میشود. در کابل مارکیت عمده فروشی تیل در منطقه دیوان بیگی در اطراف شهر بالای سرک کابل – کندهار قرار دارد. این مارکیت یک محوطه باز مملو از بیلر ها و تانکی های بزرگ است. همچنان این مارکیت توسط دوکان های کوچک احاطه شده. در اینجا تانکر ها مشاهده میشوند که خالی میشوند و محتوی آن توسط واترپمپ های جنراتوری به تانکی ها منتقل میشود.

        عمده فروشان میگویند که مارکیت 15 سال قبل در جایی دیگری تاسیس شده بود بعد ازینکه دولت انحصار خود را بالای واردات تیل از دست داد و سکتور خصوصی داخل مارکیت شد. تا حال مارکیت سه بار محلش تغییر کرده بخاطریکه مالکان زمین در شهر بصورت روزافزون میخواستند زمین خود را برای ایجاد ساختمان ها استفاده کنند. تانکرهای پترول و دیزل مربوط به وارکنندگان بزرگ و متوسط روزانه برای فروش تیل به این مارکیت آورده میشوند. این تیل از ایران و ترکمنستان میاید. عمده فروشان میگویند که 50 – 60 تانکر با 28000 – 30000 لیتر تیل روزانه به مارکیت میاید.مالکان پمپ استیشن ها روزانه نمایندگان خود را به مارکیت میفرستند تا هم خرید کنند و هم از نرخ تیل معلومات بدست بیاورند تا به اساس آن قیمت های خود را تعیین کنند. بدینگونه قیمت تیل کابل و یا جاهای دیگر اصلاً درینجا تعیین میشود.

      مارکیت عمده فروشان زرنج دارای سهولت های ذخیره زیرزمینی و سرزمینی است. عمده فروشان اینجا تحویلی های تیلی را در بیرل ها و بوشکه ها جمعاوری میکنند. مشتریان اصلی این عمده فروشان مالکان پمپ استیشن ها و و تجار تیل از مناطق دیگر افغانستان میباشند. بعضی ها یکمقدار معین تیل به شکل پیشکی توسط تیلیفون فرمایش میدهند اما بالعموم تانکر ها برای جمعاوری تیل از هر کسی که تیل کافی داشته باشد میرسند.

      در هرات محل عمده فروشی جاییکه مقادیر زیاد تیل بین واردکنندگان و عمده فروشان معامله میشود, بطور موثر در دفتر ریاست تیل وزارت تجارت واقع است. این یک عمده فروشی رسمی نیست اما واردکنندگان تیل مجبور به راجستر اموال وارد شده خود و پرداخت 3% کمیشن وزارت تجارت درینجا هستند. قسمیکه همه میدانند که واردکنندگان اینجا جمع میشوند پس معاملات هم در همینجا صورت میگیرد. مارکیت های  عمده فروشی در نزدیک راه وارداتی پاکستان هم موجود است. مثلاً در لندی کوتل جاییکه تیل واردشده خرید و فروش میگردد.

3.4 واردکنندگان

      اگر به میان اوردن تجارت عمده فروشی تیل و یا ساختن یک پمپ استیشن در افغانستان یک تعهد عمده مالی و لوجیستکی باشد, پس وارد کردن تیل به پیمانه های زیاد به افغانستان بسیار مشکلتر بوده و بازیگر های کمتر مارکیت را در بر دارد.  واردات دیزل و پترول از پاکستان , آسایی میانه و واردات رسمی از ایران به همین دلیل توسط یکتعداد محدود بازیگر های بزرگ و متوسط صورت میگیرد. اما به مقیاس بزرگ قاچاق پترول و دیزل در امتداد مرز طولانی و متخلل ایران موجود بوده که صدها افراد را دربر دارد.

     موسسات و کمپنی های بین المللی هم به افغانستان تیل وارد میکنند. اینها شامل  WFPکه تیل خود را خودش وارد میکند, همچنان کمپنی هایکه که برنده قرارداد های قوه ایتلاف , ایساف وUSAID (که تیل برای تولید برق کابل و کندهار خریداری میکنند) میباشد. این مشکل است تا تعداد دقیق واردکنندگان تجارتی تیل را پیدا کرد. وزارت تجارت تعداد کمپنی های واردکننده را به 30 عدد میگویند. آیسا 21 واردکننده تیل را راجستر کرده اند. 12 آن کمپنی های افغانی, 3 ایرانی, 2 افغان – امریکایی و 1 کمپنی افغان – پاکستانی میباشد. سرمایه ابتدایی این کمپنی ها در حدود 10000 تا 3 ملیون دالر و تعداد کارمندان شان در بین 3 – 160 نفر میباشد.

      کمپنی امریکایی Tyrco در افغانستان از سال 2002 بدینسو فعالیت دارد و اکنون یکی از واردکنندگان پیشقدم پترول, دیزل و تیل طیاره به دوایر دولتی, قوه ایتلاف, موسسات بین المللی, بعضی شرکت های هوایی و دیگر خریداران بزرگ شده است. حجم معاملات ماهانه این کمپنی به  4 ملیون لیتر تیل جیت و 8 ملیون لیتر دیزل میرسد. فروشات سالانه این کمپنی اضافه تر از 50 ملیون دالر میباشد. ترایکو در نظر دارد تا اسهام جهت جذب کردن سرمایه گذار های افغانی صادر کند تا به فعالیت های خود توسعه دهد. مثل ساختن یک تصفیه خانه خصوصی برای تولید محصولات نفتی از واردات و بالاخره حتی از تیل خام افغانی.

        کمپنی پاکستانی اتک پترولیم لمیتد صادرات خود را به افغانستان در سال 2003 شروع کرد و در آیسا بحیث یک کمپنی بازاریابی تیل راجستر است. این کمپنی پترول, کیروسین, تیل طیاره, دیزل و بیتومین صادر میکند. و گفته میشود که اکثر بیتومین مصرف شده در شاهرای کابل – کندهار را عرضه نموده. این دو پمپ استیشن در جلال آباد و یکی در کابل دارد. همچنان شل پاکستان از سال 2003 بدینسو مواد روغنی به افغانستان صادر میکند.

       تعداد واردکنندگان افغانی که در یک راه وارداتی مشخص دست بلند داشته باشند خیلی کم میباشد. همچنان تعداد نامشخص بازیگرهای متوسط که میتوانند کمپنی های بزرگ باشند, اما در واردات تیل تخصص ندارند. بسیاری از بازیگرها در تجارت کالاهای دیگر هم مشغول اند مثلاً یک واردکننده تیل مواد تعمیراتی مثل چوب , سیخ گول و بر علاوه آن زیورات و ساعت از دوبی  جاییکه مرکز همین شرکت است, وارد میکند. کاری مشکل است تا معلوم کرد که به چه تعداد بازیگر های متوسط افغانی عملاً از خارج تیل واردمیکنند و چه تعداد محض از تجار بزرگ تیل میخرند. بطور مثال آنهاییکه در هیرتان قرار دارند, احتمالاً بسیاری از تجار متوسط تیل خود را صرف به قسمت های بی قاعده وارد میکنند و بعد با تیل که از واردکننده بزرگ خریده آنرا تکمیل میکنند. بعضی از واردکنندگان پترول و دیزل همچنان تجارت گاز برای استفاده در منازل را هم میکنند. بسیاری از واردکنندگان چه متوسط چه بزرگ از تسهیلات ذخیروی دولتی استفاده میکنند در حالیکه بعضی شان تسهیلات شخصی دارند.

      یک واردکننده در ابتدا مشغول واردات کالاهای دیگر بود اما حال تمرکز خود را بر دیزل و پترول مبذول کرده و نظر به یک کارمند این کمپنی روزانه 2000 – 3000 متریک تن واردمیکنند. مانند بسیاری از کمپنی های دیگر دفتر مرکزی این کمپنی هم در دوبی میباشد. این کمپنی پلان دارد تا ذخیره گاهی از خود بسازد تا وابستگی به تسهیلات ذخیره وی دولتی را کاهش دهد. درین طرف سلسله مارکیت تیل بازیگر ها کمتر و قدرتمندتر اند. تجارت فرامرزی در کمیت های بزرگ شامل خصوصیات مثل دسترسی به قراردادهای بزرگ, ظرفیت برای ذخیره, ترانسپورت  و توزیغ تیل در عوارض مشکل بعد از رسیدن به افغانستان. شکایات موجود است که واردکنندگان بزرگ که در مارکیت تسلط دارند روابط خوب سیاسی به سطح بالا در افغانستان و کشورهاییکه از آنجا تدارک تیل میشود دارند. نقطه قابل توجه اینست که بازیگر های بزرگ مجبور نیستند که تجار سابقه دار باشند و بسیاری از تجار تیل دیرینه اکنون در رقابت با وارد شوندگان تازه مارکیت که از حمایت های پر نفوذ دارا هستند قرار دارند. افغانستان تنها کشوری نیست جاییکه روابط سیاسی وسیله ساز کامیابی یک تاجر میشود. تجربه در ممالک دیگر نشان میدهد که اتکای بیش از حد بر چنین روابط میتواند یک عنصر پیش بینی نا شده را در پیشرفت اقتصادی معرفی کند. و همچنان متصل ساختن تجارت های بزرگ با بخت های تغییر خوردنی سیاستمدارها و متاثر ساختن آزادی و رقابتی بودن مارکیت را در قبال دارد.

3.5 قاچاق بران

       یک شکایت عمومی که از طرف واردکنندگان مطرح میشود اینست که آنها با یک رقابت غیر عادلانه قاچاق بران پترول و دیزل مقابل هستند. قراردادهای رسمی برای تورید تیل ایرانی صرف یک جز از واردات تیل ایرانی به افغانستان است. قاچاق بران در مسیر سرحد ایران فعال هستند و در نیمروز جاییکه با ایران سرحد مشترک است دیده میشوند. دسته های از قاچاق بران با بوشکه های خالی از طرف شب توسط کشتی ها از دریای هلمند عبور کرده داخل خاک ایران میشوند. تیل کالای عمده قاچاقی آنها میباشد. در هر دسته در حدود 20 نفر بوده و با بوشکه های 10 لیتره در هر سفر میتوانند 2000 لیتر تیل وارد کنند.

      چنین به نظر میرسد که هر قاچاق بر صرف به مقادیر کوچک تیل وارد میکند اما چون تعداد شان زیاد است به شکل مجموعی سهم زیاد واردات تیل از ایران را میتوانند تشکی[3]ل دهند. قاچاق بران بالعموم خودشان کدام سود از تفاوت بین قیمت تیل سبسدی شده ایران و قیمت بلندتر تیل افغانستان بدست نمیاورند بلکه انها میگویند که توسط عمده فروشان پترول و دیزل که قدرت جمعاوری تیل را از ایشان دارند یک نرخ یکسان برایشان پرداخته میشود. برعلاوه این قاچاق بران یکمقدار بخشش ازین کارفرماهای خود بدست می آورند که برای محافظت شان از دستپاچه شدن در آنسوی دریا و همچنان برای رشوت دادن به محافظین سرحدی پرداخته میشوند. به هر صورت این یک وظیفه خطرناک بوده و قاچاق بران از شلیک پولیس سرحدی ایران بالای همکاران شان خبر میدهند.

      خارج از امکان نیست که تیل همچنان در تانکر های بزرگ از ایران و یا از راهای دیگر  قاچاق شود. آنهاییکه میخواهند مقادیر بزرگ تیل را بدون پرداختن مالیات و دیگر تعهدات قراردادی قانونی بسازند باید طریقه های پیچیده جهت جلوگیری از این پرداخت ها استفاده کنند نسبت به قاچاق نمودن از آنسوی مرز. مقدار تیل که قصد فروش آن باشد میتواند در قراردادها بیشتر شرح داده شود و بعد تفاوت بین مقدار قرارداد شده و مقداریکه اصلاً خریداری شده بفروش و یا دوباره به کشور اصلی صادرمیشود تا مفاد بیشتر بدست آید. به این شکل فرصت ها برای مفادسازی در قرارداد های بزرگ زیاتر است و شامل  تخفیف های مالیاتی هم میشود. مثلاً تیل برای نظامیان که از پرداخت مالیات معاف میباشند وارد میشود و یا از جاییکه قیمت تیل بخاطر مالیات بلند زیاتر نسبت به نرخ صادرات میباشد خریداری میشود و یک مقدار صادر نی بلکه در مارکیت داخلی فروخته میشود.

3.6 روابط بین تجار

      اهمیت ارتباطات و اعتبار شخصی بحیث یک عامل مهم برای بازیگر های کوچک و بزرگ مارکیت تیل پدیدار میشود. خواه یک فروشنده روی سرک باشد که تیل را از عمده فروش به شکل کریدت غیر رسمی (اگرایی) میخرد و یا یک عمده فروش که دارد تجارت خود را آغاز میکند و توسط دوستانش اطمینان داده میشود که آنها در صورتیکه نتواند بفروشد تیل اش را میخرند. روابط شخصی با نمایندگان دیگر مارکیت بحیث یک عامل مهم در شروع کردن و یا توسعه دادن یک تجارت شناخته شده. این وابستگی ها میتواند جبران برای نبودن کریدت های رسمی و سیستم بیمه باشد. بازیگرهای مارکیت اضافه تر از تنها واگذار شدن کریدت با هم همکاری دارند. عمده فروشان میگویند که آنها بعضی اوقات برای جواب گفتن به یک سفارش بزرگ یک خریدار گردهم جمع میشوند. همچنان شواهد ساخت و بافت در تعیین قیمت ها بین تجار بنظر میرسد. در یک حدی این نوع سرمایه اجتماعی یک قوه مهم و مثبت است که مردم فقیرتر را اجازه میدهد تا تجارت کنند.

        نظر به بانک جهانی: شبکه های اجتماعی متراکم و همپوش امکانات همکاری اقتصادی را توسط بناکردن اعتبار و پروردن نورمهای مشترک افزایش میدهند. سرمایه اجتماعی که در بین و میان شرکت ها بوجودمی آید مخصوصاً برای پایین آوردن خطر و رسک و عدم اطمینان به سطح محلی مهم است.

       و: سرمایه اجتماعی در مبادله معلومات ارزشمند درباره تولیدات و مارکیت و در کاهش دادن مصارف قراردادها و شدت قواعد و تنفیذات آسانی بوجود می آورد. معاملات تکراری و شهرت تجارتی مشوقات مهم را برای جانبین مهیا میکند تا به طرق سودمند متقابل عمل کنند.

       اما این نوع شبکه های اعتبار شخصی میتواند تاثیر منفی بالای رقابتی بودن مارکیت داشته باشد. اگر شبکه ارتباطات و اعتبار شخصی برای داخل شوندگان جدید ضروری گردد, پس راهی داخل شوندگان جدید بدون چنین شبکه ها مسدود میشوند. این نوع شبکه ها میتواند منجر به عملکردهای غیر رقابتی گرددمانند قیمت گذاری. و دسته های بازیگر های مارکیت میتوانند باهم ساخت و بافت کنند ومفادخود را بشکل مصنوعی بالا ببرند.

 

راهای وارداتی و ترانسپورت

        شکل 2 . راهای واردات رسمی و قاچاقی تیل

       راهای واردکردن تیل به افغانستان بسته با جیوپولیتیک افغانستان بوده و خواهد بود. رژیم نجیب اله طوریکه قبلاً ذکرشد چنان متکی بالای واردات تیل و کمک های تیل از شوروی بود که با سقوط شوروی و قطع شدن بسیاری از تحویل های قراردادشده افغانستان باعث کمبودهای جدی تیل در سال 1992 شد.

       در جریان دوره مجاهدین گروه های متعدد توسط قوت های مختلف منطقوی که حمایت میشدند تیل بدست میاوردند. تجارت و فعالیت های اقتصادی همچنان زیاتر محلی شد چون دولت مرکزی سقوط کرده بود. در مارکیت تیل مثل سایر کالاها منابع بجای اینکه به کابل, به و از مناطق همسایه جریان پیدا کرد. قسمیکه اقتصاد جنوبی با پاکستان, مزارشریف وشمال با ازبکستان, و هرات و غرب با ایران متصل بود.

       طالبان سخت متکی بر واردات تیل از پاکستان بودند. د[4]ولت پاکستان جوازنامه ها برای اشخاص و کمپنی های صادراتی صادر کرده بود تا محصولات نفتی پاکستان را برای دولت و موسسات خصوصی در افغانستان صادر کنند. یکمقدار تیل از آسیای میانه برای هر دو طالبان و جبهه متحد میامد. در سپتمبر 1998 مقامات طالبان یک معاهده را با دولت ترکمنستان برای واردات پترول, دیزل و تیل جت از راهی تورغوندی بستند اما بعد از بدتر شدن روابط طالبان با ایران, ازبکستان و تاجکستان عبور و مرور مرزی با دو کشور بعدی بصورت دوامدار و با ایران بشکل موقتی بسته شد. تجارت از طریق بندر هیرتان متوقف و از اسلام قلعه محدود شد. اما راهای قاچاقی ایرانی هنوزهم فعال بودند.

     امروز تیل به افغانستان از آسیای میانه, ایران و پاکستان وارد میشود. مطالعات نشان میدهد که پاکستان, ایران و آسیای مرکزی هر یک تقریباً سوم حصه از مجموعی واردات محصولات نفتی به افغانستان را تشکیل میدهند. بشمول تیل قاچاق شده که از ایران وارد میشود. اگر قرارداد های بزرگ قوه ایتلاف و جامعه جهانی خصوصاً تیل طیاره نمیبود سهم پاکستان بسیار کمتر میشد. همچنان مقدار واردات تیل پاکستانی که برای قوه ایتلاف نیست در حالت کم شدن است و مطمناً بازشدن دیگر راهای که در زمان طالبان بسته بود سهم واردات تیل را از پاکستان به افغانستان کاهش داده است. همچنان اگر قاچاق وسیع که اکنون از ایران موجود است نمیبود سهم واردات تیل ایرانی به افغانستان اینقدر نمیبود.

      وسعت و جغرافیای افغانستان مشکلات بزرگ لوجستکی را در عرصه عرضه تیل وضع میکند. و این مشکل با زیرساخت های بد, نبودن شبکه ریل و بستگی بالای سرک های که وضعیت بد دارند, مرکب میشود. برعلاوه آن موقعیت دیپو ها و تصفیه خانه ها در کشورهای که از آن افغانستان تیل خریداری میکند اکثراوقات از راهای تجارتی افغانستان در منطق دور قرار دارند.

4.1 واردات از ایران

      مطابق مجلهOil and Gas Journalایران دارایی ذخایر 125.8 ملیارد بیرل تیل تثبیت شده است که تقریباً 10%  ذخایر جهان را تشکیل میدهد. در جریان سال 2004 ایران روزانه در حدود 3.9 ملیون تیل خام  تولید میکرد. این کشور روزانه 2.5 ملیون بیرل صادر میکند که جاپان, چین, کوریای جنوبی, تایوان و اروپا مشتریان بزرگ اش میباشند. در جنوری 2005 ایران 9 تصفیه خانه فعال (که اکثر آن قبل از انقلاب اسلامی 1979 ساخته شده) داشت با ظرفیت مجموعی 1.47 ملیون بیرل روزانه. در پهلوی صادرات محصولات تصفیه شده ایران از سال 1982 دارد تیل برای استفاده داخلی وارد میکند. در سال 2004 ایران تقریباً 160000 بیرل پترول و دیزل روزانه به ارزش سالانه 2 – 3 ملیارد دالر وارد کرد. گفته میشود که سبسدی سنگین محصولات نفتی داخلی ایران منجربه ضایعات و بی کفایتی ها در مارکیت داخلی آن میگردد.

       واردات رسمی تیل ایرانی به افغانستان از طریق اسلام قلعه صورت میگیرد. این شامل تانکرهای تیل سفارش شده که توسط واردکنندگان که قرارداد ها با کمپنی های دولتی ایرانی دارند میباشد. همچنان رانندگان تانکر ها طرف خاک افغانستان هم دیده شدند که منتظر بدست آوردن پترول و دیزل از هر کسی که به قیمت مناسب بفروشد هستند. اما تانکر های متعلق به قرارداد های بزرگ مستقیماً از آن سوی مرز داخل افغانستان میشوند. تجارت کالاهای دیگر مثل موتر, موادغذایی و دیگر مواد مصرفی در اسلام قلعه بسیار فعال در نظر میآید. و دفتر گمرکات در اسلام قلعه راپور میدهد که هر روز بطور اوسط 4 یا 5 تانکر های بزرگ تیل, بالعموم دیزل داخل افغانستان میشود. بر علاوه واردات رسمی تیل ایرانی, قاچاق پترول و دیزل در امتداد سرحد 900 کیلومتری ایران به مقیاس های زیاد صورت میگیرد. در جنوری 2005 یک سخنگوی دولت ایران ادعا کرد که سالانه اضافه تر از 1 ملیارد پترول و دیگر محصولات نفتی از ایران به پاکستان, افغانستان, عراق و ترکیه قاچاق میشود. سخنگوی گفت که علت آن تفاوت قیمت تیل در ایران که سبسدی میشود و در کشور های دیگر است. مصرف کنندگان در ایران یک جز از قیمت تمام شد پترول را میپردازند و کشور مجبور به واردنمودن تیل شده چون تقاضای داخلی اضافه تر از ظرفیت تولیدی تصفیه خانه های آن شده. ایران حالا در حدود 8%  بودجه ملی خود را برای خرید پترول به قیمت مارکیت مصرف میکند. یک قیمت که تنها بخاطر سود که در سالهای گذشته از قیمت های بلند بین المللی تیل بدست اورده متقبل شده میتواند. نتیجه این قیمت های سبسدی شده در ایران یک مشوق واضح مالی برای قاچاق تیل خارج ازین کشور است. مستهلکین ایرانی 40 سنت فی گیلن میپردازنند که مساوی به 4.5 افغانی فی لیتر میباشد. این قیمت را با قیمت 50 افغانی فی لیتر در کابل مقایسه میکنیم. قسمیکه در فصل سوم تشریح شد در قاچاق تیل از ایران بسیاری از قاچاق بران کوچک مشغول اند همچنان قاچاق پترول و دیزل به مقادیر بزرگ ممکن است. اما برای آوردن مقادیر بزرگتر و برجسته تر وسایل بزرگتر برای طی کردن پروسه عبور در هر دو طرف مرز ضرورت است. نیمروز به نظر بسیاری یک منطقه کلیدی برای ورود غیررسمی بیان شده.

        دانستن اینکه چمقدار تقاضای تیل افغانستان توسط تیل قاچاق شده از ایران مرفوع میشود کاری مشکل است چراکه این به مطالعات دقیقتر قاچاق در امتداد تمام سرحد ضرورت دارد. شناخت مقادیر تیل ایرانی پایینتر در سلسله عرضه تیل کاری مشکل است. چون مخلوط کردن تیل  های مختلف از منشا های مختلف زیاد صورت میگیرد. با وجود این هم تیل قاچاق شده از ایران اضافه تر از 10% تقاضای افغانستان را نخواهد تشکیل دهد. بعضی راپور های خبری اشاره کردند که مقدار قاچاق تیل از ایران در زمان احمدی نژاد کاهش یافته.

4.2 واردات از پاکستان

      پاکستان روزانه 60000 بیرل تیل خام تولید میکند و 360000 بیرل محصولات نفتی مصرف میکند. واردات خالص تیل در سال 2006 308000 بیرل فی روز بود. این کشور چهار تصفیه خانه و چندین کمپنی های بازاریابی برای محصولات تصفیه شده دارد. افغانستان بعد از امارات متحده بزرگترین واردکننده محصولات نفتی پاکستان است. چون بزرگترین تصفیه خانه در پاکستان یک تصدی مشترک دولت پاکستان و یک گروپ سرمایه گذاری از امارات متحده میباشد و یکمقدار تیل خام عربی در پاکستان تصفیه شده و به امارات متحده فرستاده میشود. اگر این ترتیب را ما در نظر نگیریم افغانستان سهم بیشتر تیل پاکستانی را بدست میآورد. صادرات مجموعی به افغانستان برابر به 250000 تن به ارزش 56 ملیون دالر میرسد.

       مناطق مرزی با پاکستان بعضی اوقات بر ترافیک ترک ها به اثر کدام نزاعی بسته میشود. و یا واردات تیل از طریق این راه ها بعضی اوقات توسط تصامیم رسمی از طرف دولت پاکستان متاثر میشود. به عنوان مثال در روزهای حج یک کاهش موقتی در سهمیه صادرات تیل طیاره را برای رسیدگی به مشکل افزایش ترافیک هوایی در جریان روزهای حج اعلان میکند.

       واردات تیل پاکستانی به افغانستان از راهای کویته – چمن – کندهار و پشاور – تورخم – جلال آباد صورت میگیرد. چنین به نظر میرسد که از راهی دومی واردات تیل تجارتی برای استفاده غیرنظامی در طی سالها کاهش بافته. در سرحد چمن تانکر ها برای انتقال تیل دیده نمیشود. گفته میشود که درآنجا تیل توسط موتر های پیک اپ انتقال داده میشود نه در تانکر ها. بسیاری از ین تجارت ممکن قاچاق تیل به افغانستان نی بلکه به پاکستان از راهی افغانستان باشد. یکمقدار مشوقات برای دوباره صادر کردن تیل پاکستانی به پاکستان میباشد چراکه تیل که برای واردات به افغانستان ار مالیات داخلی پاکستان معاف میباشد. از همین خاطر ارزانتر میباشد. کمپنی های تیل پاکستانی که بزرگترین مالیه پردازان این کشور هستند ازین حالت شکایت دارند.

      قیمت های پترول و دیزل برای عمده و پرچون فروشی در پاکستان توسط دولت پاکستان مرتب میشود. و در هر 15 روز از آن بررسی میگردد. قابل توجه است که سود خالص پرچون فروشان با تغییر قیم تغییر نمیکند چراکه پرچون فروشان فی لیتر کمیشن حاصل میکنند. فعلاً این کمیشن برای دیزل 0.01 دالر و برای پترول 0.02 دالر میباشد. اینکار به این معنی است که یک حد برای عواید میباشد. برای این پمپ استیشن ها این حد تنها در تیل قانونی است نه در تیل قاچاقی. در عمل پمپ استیشن ها بالعموم سود خود را با تعدیل کردن آله پمپ و یا با مخلوط کردن تیل با تیل قاچاق شده ایرانی اضافه میکنند.

      رانندگان و مالکان پمپ استیشن ها در ایالت بلوچستان و مناطق فاتا در پاکستان میگویند که آنها پترول و دیزل را به قیم کمتر از قیمت رسمی میخرند. این نشان میدهد که یکمقدار و یا تمام تیل آنها قاچاقی میباشد. تیل قاچاق شده تقریباً همیشه از ایران میباشد بخاطر مقدار مفاد که شامل آن است. اما یکتعداد در مناطق سرحدی افغانستان گفتند که تیل قاچاق شده آنها از آسیای میانه میآید. تیل از طریق سرحد مشترک که هر دو کشور در بلوچستان دارند مستقیماً قاچاق میشود. اگرچه تیل قاچاق شده ایرانی از افغانستان هم به پاکستان میرسد. بدینگونه تیل به افغانستان از پاکستان از راهای کلیدی کویته – چمن – کندهار و پشاور – تورخم – جلال آباد وارد میشود و اما تیل ایرانی از همین راه ها به پاکستان از افغانستان قاچاق میشود.

4.3 واردات از آسیای میانه

       بعضی اوقات قضاوت در باره اصل محصولات نفتی که از شمال از آنسوی مرزهای ترکمنستان و ازبکستان وارد افغانستان میگردد مشکل است بخاطر مبادلات بیش از حد که بین ایران, ترکمنستان, قزاقستان, و روسیه صورت میگیرد. اکثریت تیل وارد شده به افغانستان از جمهوریت های شوروی سابقه از آنسوی مرز ترکمنستان [1]و ازبکستان میباشد. اگر چه این ممالک ذخیره های گاز طبیعی مهمتر دارنداما این ممالک به مقایسه به همسایه های خود در منطقه کسپین ذخایر کوچک توسعه نیافته تیل دارند.

      ترکمنستان 1.5 ملیارد ذخایر تثبیت شده دارد و روزانه 162500 بیرل تولید میکند. در ترکمنستان دو تصفیه خانه هر دو دولتی میباشند. یکی آن در منطقه ترکمنباشی در کنار بحیره خزر قراردارد و دیگر آن که بنام تصفیه خانه سیدی میباشد در چاردجو نزدیک سرحد ازبکستان قراردارد. این تصفیه خانه ها هر کدام ظرفیت تصفیه 120000 بیرل روزانه را دارند. ترکمنستان عامترین منبع تورید تیل از شوروی بوده است. زیربنای ترکمنستانی همچنان مجهز برای عرضه به مارکیت افغانی است. این کشور یک تسهیل ذخیره و توزیع محصولات نفتی در تاگتابازار نزدیک مرز افغانستان دارد. در زمان طالبان وقتیکه مرزها با دیگرهمسایگان شمالی و غربی بسته بود واردات تیل و سایر کالا ها از راهی ترکمنستان صورت میگیرفت و این واقعیت شاید روابط تجارتی بین بازیگرهای ترکمن و افغان را محکم کرده باشد.

       ازبکستان فعلاً مالک تقریباً 600 ملیون بیرل ذخایر تثبیت شده میباشد و روزانه 116000 بیرل تولید میکند. این کشور دارای دو تصفیه خانه بوده که یکی آن در زمان شوروی سابق ساخته شده و دیگر آن که بنام تصفیه خانه بخارا است در سال 1997 شروع به فعالیت کرده.  تصفیه خانه بخارا برای تقطیر تدریجی تیل از ذخیره که در نزدیک تصفیه خانه میباشد ساخته شده. این تصفیه خانه گاسولین برای صادر نمودن و دیزل, کیروسین و گاسولین برای استفاده داخلی تولید میکند. هر دو تصفیه خانه های ازبکستان از مشکلات چون عقب ماندگی مارکیت داخلی برای محصولات نفتی, کنترول قیم, و سیستم توزیعی ضعیف رنج میبرد. تیل ترکمنی نسبت به تیل ازبکی ترجیح داده میشود و قاچاق تیل ارزانتر ترکمنی به ازبکستان به پیمانه زیاد وجود دارد. مقدار های زیاد تیل داخل افغانستان از طریق هیرتان سرحد ازبکستان میشود, اما واضح نیست که چمقدار آن اصلاً تیل ازبکی است. و احتمالاً اکثر آن اصلاً از کشور های چون ترکمنستان و قزاقستان منشإ میگیرد.

      بزرگترین ذخایر تیل خام در منطقه کسپین مربوط به کشور قزاقستان میگردد. قزاقستان همچنان ⅔ حصه تولید (1.5 ملیون بیرل روزانه) تیل خام منطقه (قزاقستان, ترکمنستان, و آذرباییجان)را تشکیل میدهد. قزاقستان سه تصفیه خانه عمده دارد با ظرفیت مجموعی تصفیه 427000 بیرل روزانه. یکی ازین تصفیه خانه ها کاملاً برای تیل خام روسی از سایبریا مختص است. این کشور به ایران و روسیه تیل صادر میکند. قرارداد تبادله تیل بین ایران و قزاقستان شامل 30000 بیرل روزانه میباشد.

      به مراتب بزرگترین تولید کننده تیل در شوروی سابقه روسیه میباشد که در سال 2006 8.8 ملیون بیرل روزانه تولید کرد. در سال 2005 روسیه بعد از عربستان سعودی بزرگترین تولید کننده تیل بود. روسیه داری 41 تصفیه خانه میباشد و با ظرفیت مجموعی تصفیه 5.44 ملیون بیرل روزانه. بسیاری ازین تصفیه خانه ها بی کفایت, سالخورده و نیاز به نوسازی دارند. و محصولات تصفیه شده روسی قیمت وسطی پایینتر نسبت به تیل خام روسی دارد. چون که ظرفیت تصفیوی روسیه به مراتب بیشتر از تقاضای داخلی (2.6 ملیون بیرل روزانه) میباشد دولت مالیات صادراتی را در نیمه دهد 90 کاهش داده تا مقادیر زیاتر تیل تصفیه شده صادر گردد. بعضی محموله های ریل که در تورگوندی دیده شده روسی میباشد و همچنان دفتر احصاییه مرکزی هم واردات از روسیه را در ازقام خود نشان میدهند.

      تیل آسیای میانه  به افغانستان از ترکمنستان در منطقه تورگوندی و اکینه, و از ازبکستان در منطقه هیرتان وارد میشود. همچنان امکان دارد که تیل از ترکمنستان به افغانستان قاچاق شود خصوصاً در جاهایکه سرحد در خشکه میباشد. نسبت تیل نظر به کالاهای دیگر در تورغوندی و هیرتان بلندتر از اسلام قلعه میباشد. در تورغوندی واردات عمده اوراق آهن, پترول, دیزل و گاز میباشد. در هیرتان هم واردات پترول و دیزل و گاززیاد میباشد. نظر به دفتر گمرکات در مزارشریف 17000 تن ماهانه از این بندر داخل افغانستان میشود. در هر دو بندری تورغوندی و هیرتان واردات توسط خط آهن زمان شوروی که در داخل سرحد ختم میشود انتقال مییابد و از آنجا در ترک ها و در تانکر ها تخلیه میشوند. در هر دو طرف مرز تسهیلات ذخیروی دولتی و شخصی وجود دارد. همچنان از بندر کوچک اکینه پترول و دیزل در تانکر ها داخل افغانستان میشود و روزانه 10 – 15 تانکر وارد شده و به مارکیت عمده فروشی شبرغان انتقال داده میشود.

4.4 ترانسپورت تیل

      مثلیکه در بالا توضیح داده شد پترول و دیزل از سرحد توسط ریل, تانکر, ترک, مرکب و حتی کشتی انتقال داده میشود. وسیله عمده حمل و نقل مقادیر بزرگ تیل تانکر ها میباشند. و همچنان تیل طیاره تنها در تانکر ها قابل انتقال است. بعضی از کمپنی ها ترک ها و تانکر های از خود دارند اما بسیاری متکی به شرکت های ترانسپورت خصوصی اند. این شرکت ها اکثراً از اتحاد  یکتعداد مالکین ترک ها و تانکر های انفرادی که برای بدست آوردن قرارداد های انتقال اموال با هم  یکجا شدند بوجود آمده. دسته های از رانندگان تانکر ها که قرارداد انتقال تیل طیاره را به مشتری های بین المللی داشته میباشند در نزدیکی جاده های کابل دیده میشوند. اینها تیل طیاره را از پاکستان میاورند و منتظر مشتری میباشند تا بیاید و تیل را از آنها وصول کند. این عمل زمانگیر بوده و بعضی اوقات تانکر ها اضافه تر از یک شبانه روز منتظر میمانند. سفر این رانندگان از جای عرضه کننده پاکستانی تا مرز افغانستان دو روز را در بر میگیرد و دو روز دیگر سفر مینمایند تا به کابل برسند. البته از طرف شب سفر نمیکنند. این رانندگان که همه ایشان پاکستانی هستند از مشکلات امنیتی در امتداد راه از جنایتکاران و شورشیان شکایت دارند.

     اگرچه مشکلات امنیتی در کار انتقال تیل وجود دارد اما تمام این حملات بالای تانکر های تیل وابسته به شورشی ها نیست. یک واردکننده بزرگ اظهار کرد که بسیاری از حملات بالای تانکر ها که حملات شورشی راپور داده شده اصلاً ماهیت جنایی دارند که بعضی اوقات خود رانندگان درین جنایت درگیر میباشند. تصاویر تانکر های حمله شده بعضی اوقات خسارت بسیار کمتر از انفجار تانکر مملو از تیل را نشان میدهند. همچنان واقعات انفجار داش ها و بخاری ها به اثر استفاده از تیل جت های نظامی ها بگوش میرسد. این نشان میدهد که تیل دزدی شده از تانکر ها برای استفاده منازل بفروش میرسد. یک نسبت کوچک از تیل طیاره بشکل طبیعی به علت تبخیر ضایع میشود. امکان دارد که برای مناسب سازی مقدار تیل  این نسبت ضیاعی طبیعی زیاتر نشان داده شود.

     شرکت های ترانسپورتی افغانی و پاکستانی هر دو دعوی دارند که رانندگان شان با داخل شدن و راندن در کشور دیگر مشکلات دارند. منازعه بین این شرکت ها باعث بندش موقتی مرز افغانستان پاکستان در بعضی نقاط شده.

قیم

5.1 قیم تیل در کشور های روبه انکشاف که واردکنندگان خالص هستند

     قیم برای محصولات تصفیه شده از مواد نفتی مرتبط به قیم تیل در مارکیت های بین المللی است. همانطوریکه در افغانستان هیچگونه سبسدی یا مداخلت دولتی در قیم تیل نیست, تغییرات     در قیم جهانی تیل از طریق واردکنندگان و پر[3]چون فروشان به مصرف کنندگان محصولات نفتی تصفیه شده منتقل میشود. مثل یک روند مسلسل از سال 1991 قیم تیل در مارکیت های بین المللی در حال صعود بوده است و اخیراً به 150 دالر فی بیرل رسیده. تقاضا هم برای محصولات نفتی تقریباً غیرارتجاعی است و مشتریان با وجود افزایش قیم به خریدن این تولیدات ادامه میدهند.

     قیمت پرچون محصولات نفتی یک موضوعی عمده اقتصادی برای کشورهای روبه انکشاف است مخصوصاً آن کشور هاییکه واردکننده تیل هستند و عاید سرانه پایین دارند. درین کشور ها قیم تیل میتواند یک تاثیر جدی بالای معیشت, عاید مستهلک و سکتورخصوصی داشته باشد. تکان قیم تیل درین کشورها میتواند بالای رشداقتصادی تاثیر داشته باشد. یک راپور صندوق وجهی بین المللی که کشور های انتخاب شده روبه انکشاف که واردکنندگان خالص محصولات نفتی بودند سروی میکرد بیان میدارد که اکثریت آنها قیم تیل را تنظیم میکنند یا به سطح پرچون و یا بعد از تصفیه. حتی آن دولت هاییکه قیم را آزاد گذاشتند دیده شده که بالای کمپنی های تیل فشار واردکردند تا افزایش قیمت خودرا ملایم پیش ببرند و در تعیین قیم یک رول بازی میکنند. این راپور اظهار میدارد که تنظیم نکردن قیم در کشور هایکه حالت مارکیت بقدر کافی رقابتی نیست شاید یک ستراتیژی مناسب نباشد. افغانستان اکیداً ضرورت به تنظیم موثرتر واردات محصولات نفتی دارد, اما تنظیم قیم از طرف دولت شاید در وضیعت کنونی افغانستان عملی نباشد و ممکن فرصت های دیگر را برای فساد اداری باز کند. نظارت بهتر مارکیت برای مطمیین ساختن آزادی آن و نگهداری از فعالیت های ضد رقابتی و انحصاری, یکجا با نوسازی تسهیلات ذخیره وی ستراتیژیکی, شاید تضمین کند که محصولات نفتی دارای قیم سودمند برای مستهلکین اصلی باشد.

      قیم تیل بدون شک یک رابطه با قیم دیگر اجناس مصرفی دارد. این جمله از طرف نمایندگان تصدی ملی بس زیاد بگوش میرسد. زمانیکه قیمت بلند میرود قیمت تکت ملی بس هم بلند میرود. دوکانداران نزدیک ایستگاه بس بازهم قیمت سبزیجات را بلند میبرند. و به همین شکل همه.

5.2 یک نظری بر قیم تیل در افغانستان

قیمت فی لیتر دیزل			قیمت فی لیتر پترول			مکان
فروشندگان روی سرک	پمپ استیشن خصوصی	پمپ استیشن دولتی	فروشندگان روی سرک	پمپ استیشن خصوصی	پمپ استیشن دولتی
45	46	43	51	52	50	کابل
45	45	44	45	45	45	مزارشریف
44	43	42.5	44	45	46	هرات
42	42.5	40	42	41	40	کندهار
42.5	43	41	40	40	40.5	جلال آباد

جدول قیمت های تیل در ولایات افغانستان

     جای تعجب است که قیمت های پترول همیشه نسبت به دیزل بلندتر نیست. معمولاً پترول به  شکل براند یا بنام منشای آن فروخته نمیشود, اما بعضی اوقات “سوپرپترول” و دیگر پترول های ایرانی بلند کیفیت به قیمت های بلند فروخته شده. همچنان جالب است که پمپ استیشن های دولتی فروشندگان روی سرک هر دو دعوی میکنند که آنها نسبت به پمپ استیشن های خصوصی ارزانتر تیل عرضه میکنند اما نظر به ارقام فوق همیشه چنین نبوده.

5.3 قیم پترول و دیزل در کابل 

      افزایش مجموعی در قیم تیل میتواند تاثیر جدی بالای خانواده ها و تجارت ها داشته باشد. در افغانستان مشکل لوجستیکی تورید و توزیع تیل خصوصاً در زمستان قیمت پرچون تیل را میافزاید. موارد کمبود تیل در جریان زمستان بگوش میرسد. در پهلوی نوسانات موسمی قیم بی ثباتی عرضه و قیمت تیل میتواند نتیجه منازعات بالای بدست آوردن قراردادهای تیل باشد. یک اقدام مهم محافظت در مقابل نوسانات قیمت و کمبود تیل موجودیت ذخایر ستراتیژیکی محصولات نفتی است. خصوصاً در کشورهای مثل افغانستان که واردکنندگان خالص هستند. تسهیلات ذخیروی میتواند رول یک میانگیر ستراتیژیکی را بازی کند. خصوصاً جاهایکه از طریق سرک کمتر قابل دسترسی هستند. بانک توسعه آسیایی ضرورت به نوسازی تسهیلات ذخیروی افغانستان را بیان کرده و دولت همچنان درباره بوجود آوردن تسهیلات ذخیروی موجود را در نظر دارد. بانک توسعه آسیایی تعهد 18 ملیون دالر را برای نوسازی و توسعه تسهیلات ذخیروی افغانستان نمود.

     چنین به نظر میرسد که قیمت ها توسط عمده فروشان و پرچون تعیین میگردد. یک دسته از عمده فروشان بیان داشتند که چطور قیمت تیل بین آنها در یک جلسه روزانه طی میگردد. “ما اینجا یک اوپیک کوچک داریم.” اما اگر یکی از آنها خواهش معامله در قیمت پاینتر داشته باشد آزادی چنین کار را دارد. نظر به مارکیت عمده فروشی کابل مالکان پمپ استیشن ها از کابل هر صبح نمایندگان خود را به مارکیت میفرستند تا قیمت تیل را بازرسی کنند و نظر به آن قیمت های خود را تعیین کنند. همچنان مالکان پمپ استیشن ها در ولایات به شکل دوامدار تیلیفونی از قیمت های تیل خبر میگیرند. خریداران اگر به مقدار زیاد تیل ضرورت داشته باشند تیل خود را از فروشندگان متعدد بدست میاورند که این سیستم مشوق خوب برای عمده فروشان است تا با هم دیگر در قیمتگذاری توافق کنند.

      قاچاق تیل از ایران همچنان تاثیر بالای قمیت ها دارد و بسیاری از واردکنندگان شکایت از نفوذ تیل کم کیفیت به قیمت پایینتر از مارکیت دارند که تجارت های آنها را متاثر میسازد. واردکنندگان میگویند که تیل ایرانی بعضی اوقات در مارکیت به مقدار زیاد سرازیر میشود که منجر به نوسانات قیمت میگردد. قاچاق تیل از ایران مشوقات تورید تیل با کیفیت را کاهش میدهد. با آن هم پترول و دیزل در افغانستان هر دو به کیفیت پایین و نسبتاً به قیمت بالا پیدامیشود.

6. مقررات دولتی

     مسولیت  واردات و ذخیره تیل مربوط به ریاست نفت در وزارت تجارت میگردد. همه واردکنندگان تیل در این ریاست راجستر میشوند. تصدی تیل و گاز مایع که تحت این ریاست میآید در لست آن تصدی های دولتی است که شامل برنامه خصوصی سازی میباشد. این عمل احتمالاً شامل خصوصی سازی تسهیلات ذخیروی برای پترول, دیزل و گاز خواهد بود.

6.1 نقش دولت در مارکیت تیل

      قراریکه در بالا اشاره شد ریاست عمومی نفت میگوید که بعضی از تانکر های دولتی تا حال فعال هستند و برای وارد نمودن تیل بکار میروند. این ریاست مسول برای عرضه تیل برای وزارت خانه ها و دیگر دوایر دولتی است. این تیل از ترکیب واردات خود ریاست, 3 فیصد چارج جنسی که بالای واردکنندگان تیل و گاز بخاطر استفاده از تسهیلات ذخیروی وضع میکند و تیل که از مارکیت آزاد خریداری میکند,بدست می آید. هر چند وزارت خانه ها خصوصاً آن وزارت خانه هایکه مصرف کننده بزرگ تیل هستند مثل وزارت ترانسپورت میگویند که بالعموم کمبود در عرضه تیل به آنها صورت میگیرد که آنها را مجبور به خرید تیل از بازار برای پر نمودن کمبود میکند.

6.2 پروسیجر گمرکات و سایر هزینه ها

      مالیات داخلی محصولات نفتی میتواند یک منبع بزرگ عایدات برای دولت باشد. یک راپور صندوق وجهی بین المللی که کشورهای انتخاب شده روبه انکشاف که واردکنندگان خالص تیل بودند سروی میکرد, دریافت نمود که مالیات بندی بر این محصولات 7 – 30 فیصد عایدات مجموعی را تشکیل میدهد. پیشنهادات صورت گرفته تا مالیات بر واردات محصولات نفتی باید بالا برده شود. اما چنین افزایش تاثیر منفی بالای قیمت ها خواهد داشت.

     واردکنندگان پترول, دیزل و تیل طیاره تعرفه گمرکی به نرخ 8% یا در خود مرز و یا در داخل خاک میپردازند. مالیه 8% در تورغوندی و اسلام قلعه در خود مرز پرداخته میشود اما این مالیه برای واردات از هیرتان در دفتر گمرکات ولایتی مزارشریف پرداخته میشود. ریاست گمرکات در کابل تایید نمود که یک تعداد کوچک از بنادر سرحدی که دارای تسهیلات پروسس تانکر های بزرگ هستند برایشان حق حصول مالیه داده شده.

      همچنان یک مالیه 2% دیگر بر وارد کنندگان قابل اجرا است. این مالیه از دو فیصد ارزش کالای وارد شده برآورد میشود و برای وزارت مالیه در اخیر هر سال مالی پرداخته میشود. اما نظر به ریاست گمرکات وزارت مالیه در زمان واردات تیل این مالیه در سرحد بخاطر مشکل جمع آوری در اخیر سال وضع میشود. بدینگونه درین مورد گمرکات برای ریاست عایدات خدمت میکند. بسیار کم از واردکنندگان از این مالیه 2 فیصد نام میبرند. همچنان یک مالیه دیگر 3 فیصدی است که بالای آن عده از واردکنندگان در گمرک وضع میگردد که جواز تجارتی ندارند تا یک عاید از تجار ترانزیتی هم بدست آید. اما به نظر میرسد که اکثریت واردکنندگان تیل دارای جواز هستند. برعلاوه این مالیات وزارت تجارت یک هزینه 3 فیصدی را بالای محصولات نفتی وضع مینماید که جنساً پرداخته میشود و همراه با مالیات گمرکی یا در سرحد و یا در نزدیکترین مرکز ولایتی پرداخته میشود. واردکنندگان که تیل از طریق بندر تورغوندی و هیرتان وارد میکنند 3% چارج را در دفتر ریاست نفتی در هرات میپردازند.  این 3% چارج برای استفاده از تسهیلات ذخیروی, بارگیری و اندازه گیری میباشد که ملکیت تصدی دولتی تیل و گاز میباشد. ازهمین خاطر این هزینه در زرنج پرداخته نمیشود چون در آنجا تسهیلات ذخیروی اصلاً وجود ندارد. این چارج قبل از حصول حقوق گمرکی صورت میگیرد پس واردکنندگان 8% مالیه را از درک 97% اصل مقدار تیل وارد شده میپردازند.

    تمام ازین مالیات به اساس فی لیتر و فی تن وضع میگردد. تسهیلات بارکردن و تخلیه کردن در بنادر سرحدی نابسنده بوده و بسیاری از واردکنندگان از اندازه گیری نادرست شکایت میکنند. همچنان خبرهای خویشخوری و قوم پرستی در گمرکات بگوش میرسد. اجرای پروسیجر گمرکات بشکل مناسب مسله ای بوده و بعضی اوقات نرخ های مختلف مالیه و معافیت های مالیاتی مختلف اعطا میگردد. در بعضی موارد توسط کسانی که صلاحیت رسمی چنین کار را ندارند. کمبود ظرفیت اجرایوی بدین معنی است که کارمندان گمرکات شاید تخفیفات نادرست را برای تجار پسندیده شان اعطا میکنند.

    به نظر رسیده که در نیمروز مالیات غیررسمی توسط تجار تیل پرداخته میشود و این خیلی هم تعجب آور نیست چراکه تجارت تیل قاچاق شده از ایران باید یکتعداد را برای دریافتن سهم در مفاد که ازین تجارت بدست میاید جلب کند. همچنان از واقعات پرداخت مالیه در وقت انتقال دادن تیل از یک ولایت به ولایت دیگر خصوصاً به کندهار خبر داده شده.

      بالاخره چنین نتیجه گیری میکنیم که اکثر معاملات شکار پروسیجر های میشوند که بطور مبهم تعریف شده و بطور یکسان اجرا نمیشود. این امر غیر پیشبینی پذیری را بوجود میاورد و حدود فساد را وسعت میبخشد. معاملات عادی تماس گرفتن با دفاتر متعدد را دربر میگیرد.

6.3 کیفیت و آزمایش کیفیت

پترول و دیزل واردشده به کشور های پیشرفته باید دارای یکتعداد ویژگی ها از قبیل خاصیت فزیکی, ترکیب کیمیاوی و آزمایشات عملکرد باشد. در افغانستان اصلاً کدام معیار مشخص وجود ندارد که تیل وارد شده به آن عیار باشد باوجود آن هنگامیکه کمپنی های وارداتی با ریاست نفتی راجستر میشوند آنها یک عهد میکنند که تیل با کیفیت بالا واردمیکنند. در گمرک مدیریت است که تیل که به افغانستان وارد میشود تیست میکند اما فعالیت این مدیریت مثل ضربالمثل “چیزی گندم تر و چیزی آسیاب کند” میباشد. در بنادرلابراتوار ها برای آزمایش تیل است اما وضعیت تجهیزات آزمایشی آن نا معلوم است و چنین بگوش میرسد که آنها قابل استفاده نیستند. بنابرین فعلاً یگانه تضمین معیار همان گواهینامه است که واردکننده با خود از منبع تیل دارد. اما تسهیلات موجود در کشور برای تایید این تضمین کیفی نابسنده میباشند. واضح نیست که چه مکانیزم فعلاً برای آزمایش کیفیت تیل فروخته شده توسط عمده فروشان و پمپ استیشن ها موجود است.

 تیل کیفیت پایین دوامدار یک مشکل جدی در افغانستان باقیمانده و بسیاری از مصرف کنندگان چنین اظهار میکنند که بعضی اوقات تیل با آب خلط میشود که باعث یخ بستن انجن ها در زمستان میگردد. دیزل بطور طبیعی در هوای سرد غلیظتر میگردد اما این خارج از امکان نیست که تیل با آب و دیگر مواد خلط گردد. همچنان بعضی اوقات کیروسین که برای گرم کردن و تنویر منازل فروخته میشود با تیل طیاره که زیاد آتشگیر است ی[4]کجا میشود و به انفجارات و در بعضی موارد سوختن های شدید مستهلکین میانجامد. در رابطه به تیل برای استفاده در افغانستان باید تفاوت در ارتفاعی کشور و تفاوت در اقلیم در زمستان و تابستان باید در نظرگرفته شود. ارتفاعات بلند نیاز به پترول و دیزل کمتر بخارشدنی دارد. به انواعی مختلف دیزل برای استفاده در زمستان و تابستان نیاز است. استفاده تیل بی کیفیت ضایعات در صحت عامه و همچنان  ضایعات تجارتی بشکل خسارتمند شدن انجن ها و ناکارایی انرژی را با خود دارد.

             آلودگی هوایی که از استفاده تیل بوجود می آید یک مشکل بزرگ در مناطق شهرنشین افغانستان میباشد و در ازدهام های ترافیکی کابل به وضاحت احساس میگردد. در گازات دفع شده از هواکش های دیزلی گمان موجودیت کارسینوجن (ماده سرطانزا) میرود که ازخاطر تیل های آلوده و یا انجن های درست عیار نشده پیدا میشود. تحقیقات بالای سطوحی آلودگی هوای افغانستان هم کم صورت گرفته. در یک ماموریت محیط زیستی ملل متحد برای افغانستان که در سال 2002 انجام یافت نمونه های هوا را در ساحات شهری کابل, مزارشریف و قندهار مطالعه نمودند و دریافتند که تعداد روزافزون عرادجات و استفاده از دیزل کیفیت پایین علت اصلی آلودگی هوا میباشد. یکی از موادیکه در هوا جریان این نمونه گیری شناخته شده بود بیزین پاییرین یک ماده که احتمال سرطان شش را در انسانها افزایش میدهد بود. این خطر به علت خاک موجود در هوا افزایش مییابد. چراکه ذرات هایدروکاربنی با خاک چسپیده و از فرار به اتموسفیر باز میماند. بازهم ضرورت به تحقیق بیشتر درینمورد میباشد. همچنان استفاده از تیل طیاره کیفیت پایین یا آلوده میتواند به اندازه چشمگیر عمر انجن ها را کوتاه سازد.

نتیجه گیری و پیشنهادات

تامین عرضه و تامین کیفیت

          قیمت و کیفیت محصولات نفتی معنی گسترده برای رشد و انکشاف افغانستان دارد. رشد اقتصادی توسط محصولات نفتی در حرکت می آید, خصوصاً در کشور که ترانسپورت و تجارت جز مهم اقتصاد میباشد و اکثر تجارت ها متکی به جنراتور های دیزلی هستند.

          در جریان تحقیق زمانیکه نظر از تجار و مصرف کنندگان در مورد موثر ساختن مارکیت خواسته شد. قابل توجه است که بسیاری به این نظر بودند که باید مارکیت تنظیم گردد. حتی کسانیکه تنظیم مارکیت به نقص تجارت شان شاید بانجامد. حتی در بازار آزاد باید یکمقدار قواعد موجود باشد تا معیار و رقابت را تضمین کند. یک مقدار مداخله دولت درین مارکیت برای حفاظت افغانستان از کمبود عرضه و تکانهای قیمت درست میباشد. تامین عرضه میتواند به طرق ذیل ترویج یابد.

• توسعه دوامدار برق آبی موجوده و پلان شده و دیگر منابع انرژی برای فراهم کردن برق بدون اتکا بالای جنراتورهای دیزلی. این شامل وصل کردن کابل به شبکه برقی شمالی هم است.
• امکانپذیری تولید بایوفیول در افغانستان میتواند امتحان گردد. بایو دیزل از روغن دانه ها مانند دانه سویا, پنبه دانه, جلغوزه و دانه گل آفتاب پرست بدست میاید. این روغن با دیزل معدنی به نسبت 2 : 8 مخلوط میگردد. تولید بایو دیزل در افغانستان نیاز به تولید زراعتی دانه ها به مقیاس بزرگ و یک کمپنی متمم پروسس دانه ها دارد. بایو دیزل بشکل وسیع در کشور های متحده اوروپا استفاده میشود. بایو دیزل پاکتر میسوزد با دفع گازات کمتر و در عین حال ضرورت به عیار نمودن انجن ها نمیباشد.
• نوسازی تسهیلات ذخیروی ستراتیژیکی افغانستان حیاتی میباشد. هر پلان خصوصی سازی برای تسهیلات ذخیروی دولتی باید بطور قطعی نشان دهد که این عمل بمفاد ستراتیژی تامین عرضه تیل افغانستان خواهد بود.
• اگر دارایی های تصدی تیل و گاز خصوصی شود این خصوصی سازی باید باز و شفاف باشد. دارایی های تصدی باید بشکل مناسب ارزش  گذاری شود و جزییات پروسه باید بشکل باز در دسترس همه قرار گیرد.

           تضمین کیفیت و معیار برای مستهلکین افغان برای بازسازی افغانستان یک عمل مهم                است. کیفیت بهتر شده ای محصولات نفتی برای مستهلکین میتواند به طرق ذیل ترویج              یابد.

• تصدی های مواد نفتی باید تشویق شوند تا با هیات های دولتی مربوط به هماهنگی کار کنند تا یک سیستم منظم و مناسب تشکیل یابد و هموار عمل نماید.
• مشاورت با سکتور خصوصی و گنجانیدن معیار های جدید در سیستم حتمی میسازد که مقررات فعالیت های اقتصادی را کند نسازد.
• منظم سازی واردات محصولات نفتی نیاز به موضوعات چون استفاده از معیار های اساسی, بوجود آوردن تسهیلات آزمایشی جهت وارسی این معیار ها و یک ظرفیت اجراییوی برای دورکردن محصولات غیر معیاری از سلسله عرضه دارد.
• مشخصات حد اقل کیفیت برای تورید نفت به افغانستان باید توسط دولت شناخته شود. همچنان دولت یک مسولیت قانونی دارد تا از ممالک همسایه بخواهد که نفت پایینتر ازین مشخصات اساسی را صادر نکنند.
• به استفاده از تسهیلات آزمایشی سیار در بنادر سرحدی باید اولویت بخشیده شود.
• کنترول جدی انتقال و ذخیره ای تیل در وقت عمده و پرچون فروشی مهم است چراکه تیل درین وقت باوجودیکه که قبلاً دارای کیفیت قابل قبول بوده باشد آلوده میگردد.
• صحت و مصونیت آنانیکه در بازار های تیل کار میکنند نیاز به محافظت دارد. تسهیلات آتشنشانی و لباس های حفاظتی باید اجباری باشد.
• در دراز مدت افغانستان باید شروع به تفکر بالای تاثیرات محیط زیستی مواد نفتی کند. استفاده پترول سرب دار باید به ترتیب ختم شود و افغانستان باید نرخ پایینتر مالیه را برای تیل های که به محیط زیست خطر ندارد تعیین کند.

پیشرفت سکتور خصوصی 

           مارکیت تیل در افغانستان مطمناً برای یکتعداد زیادی کار میسر میکند. تجربه ای کشور های دیگر نشان میدهد که این چنین فعالیت ها میتواند رول استخدام تعویضی را بازی کند. به عنوان مثال در آخر دهه 1990 در تایلند زمانیکه کارگران شهری در اثر بحران اقتصادی آن وقت کارهای خود را از دست داده بودند در جستجوی فرصتها درمعاملات غیر رسمی روی سرک ها شدند. اما این بازیگر ها خیلی عاید کم بدست میاورند. علاوه برآن برای این بازیگر ها موقع حرکت و نوآوری هم خیلی محدود میباشد. طوریکه روابط تعاونی با دیگر تجار طوری پیچ خورده و کمبود دسترسی به کریدت آنها را مقید در تجارت کوچک نگهمیدارد.

         یکی از علل مشکل کیفیت در افغانستان اینست که کیفیت و رقابت در بازار آزاد نیاز به چندین عرضه کننده دارد که در شرایط مساوی رقابت کنند اما عرضه کنندگان افغانی تیل دریک سطح بازی نمیکنند و این موضوع در قسمت های بالایی سلسله عرضه بیشتر صدق میکند. بازی و رقابت درین مارکیت و در سکتور خصوصی بشکل عمومی به طرق ذیل میتواند ترویج یابد.

• دستیابی به کریدت از طریق بانک ها و سایر موسسات مالی میتواند مارکیت را برای کسانی باز کند که نمیتوانند کریدت های غیررسمی بدست آورند. دستیابی به قرضه های کوچک یا مایکرو کریدت میتواند برای بازیگر های کوچک موقع میسر کند تا تجارت خود را توسعه دهند.
• پروسیجر اصلاح شده برای خرید زمین و اجاره ای زمین برای تجارت حیاتی میباشد تا رشد و توسعه تجارت های کوچک و متوسط را تشویق کند.
• پروسه ای اعطای جواز برای واردکنندگان باید واضح, شفاف و حسابده باشد و همچنان تحت یک بازرسی سخت باشد.
• تاکید بالای شفافیت در پیشرفت سکتور خصوصی و واگذاری قرارداد های بزرک صورت گیرد.
• فاصله مناسب بین سیاستمداران و دیگر مسولین دولتی و تجار بزرگ باید حفظ شود تا پیشتیبانی های نا مناسب کاهش یابد.
• تاسیس اتاق های تجارت مبنی بر عضویت و دیموکراتیک فراتر از کابل باید حمایت شود.
• فعالیت های ضد رقابت باید شناخته و جلوگیری شود تا از مزایای رقابت بازار آزاد که مولدیت بیشتر, نوآوری در تجارت و ارزش بهتر برای مستهلک میباشد به صورت اعظمی بهره گرفته شود.

ماخذ

IMF Research Department. The Impact of Higher Oil Prices on the Global Economy

Vick, K “Iran guzzles gas at its own cost.” The Washington Post

Australian Transport Bureau Special Investigation Reports.  Systemic investigation into fuel contamination. Http://www.atsb.gov.au/aviation/sdi/fcon.cfm

Center for Public Integrity. Http://www.putblicintegrity.org

Dawn. “$1bn oil smuggled out annually: Iran” http://www.dawn.com/2005/01/25/ebr8.htm

 

PakTribune. “Rising fuel prices worry Kabul traders.” http://paktribune.com/news/

 

United Nations Environmental Program. Afghanistan Post Conflict Environmental Assessment. http://www.reliefweb.int/library/document/2003/unep-afg-01feb.pdf

US Energy Country Analysis Briefs. Afghanistan, Iran, Pakistan, Russia and the Caspian Region. http://www.eia.doe.gov

World Bank Poverty Net. http://www.worldbank.org/prem/poverty

رستمی .هفته نامه کابل. “تیل خراب علت افزایش سوختگی ها در شهر کابل”

وزارت مالیه. جدول واردات دفتر احصاییه مرکزی http://www.mof.gov.af/

1 US Energy Country Analysis Briefs. Afghanistan, Iran, Pakistan, Russia and the Caspian Region. http://www.eia.doe.gov

1Australian Transport Bureau Special Investigation Reports.  Systemic investigation into fuel contamination. Http://www.atsb.gov.au/aviation/sdi/fcon.cfm

1 IMF Research Department. The Impact of Higher Oil Prices on the Global Economy

1 Center for Public Integrity. Http://www.putblicintegrity.org